Rafineria spirytusu Carla Augusta Frankego w Bydgoszczy

Do dziś przy ul. Czartoryskiego w Bydgoszczy zachowały się zabytkowe budynki dawnej fabryki Carla Augusta Frankego, która działała w latach 1827-1945 na zachodnim nabrzeżu rzeki Młynówki, przy Wyspie Młyńskie i była jedną z największych w regionie rektyfikacji spirytusu. Zestawiano tu także liczne wódki, zarówno czyste, jak i wytrawne czy likiery, m.in. Eskalony – była to 40-procentowa ziołowa wódka z dodatkiem płatków złota, przypominająca gdański Goldwasser. Jej recepturę opracował w 1848 roku dr Eskalony, co ciekawe dziś likier ten jest według tej samej receptury produkowany przez firmę Langguth Erben GmbH z Traben-Trarbach.

Założycielem firmy był Carl August Franke, który w 1827 roku przeniósł się z Leszna do Bydgoszczy. W 1853 roku Carl August zmarł, a zakład przejął jego syn Hermann. Cztery lata później w zakładzie zainstalowano nowoczesny jak na owe czasy aparat odpędowy o napędzie parowym i pojemności 1000 litrów. Maszynę parową o sile 3 KM, pierwszą wówczas w mieście, dostarczyły bydgoskie warsztaty Fritza Eberharda.
W 1872 roku Hermann Franke uruchomił przy ul. Podwale 11 nowy zakład, który miał służyć do produkcji rektyfikatu. Zainstalowano w niej aparat odpędowy o wydajności ok. 3500 l spirytusu dziennie. Tym samym Rektyfikacja Spirytusu i Destylacja Parowa C.A. Franke stała się największym producentem spirytusu w tej części kraju. Zabudowania fabryczne, które zachowały się do dziś, przy ul. Czartoryskiego, powstały w latach 1887-1893. Tu znajdowały się magazyny spirytusu (łącznie ich pojemność wynosiła ok. 1,8 mln l), a także nowoczesna rafineria. Stary i nowy zakład były już w stanie produkować ok. 10 tys. l spirytusu dziennie. Kapitał zakładowy firmy wynosił 750 tys. marek.
Po Hermannie zakład przejął jego syn Konrad, który rozpoczął zarządzanie rodzinnym interesem w 1897 roku, jeszcze za życia ojca (zmarł w 1913 roku). Konrad Franke zmarł jednak w 1917 roku. Firma nadal pracowała jako spółka kapitałowa, zarówno przez lata międzywojenne, jak i podczas II wojny światowej, choć pod koniec lat 30. zaczęła podupadać. Po wojnie majątek znacjonalizowano i nie prowadzono tu już produkcji alkoholi. Prawdopodobnie urządzenia fabryczne zostały zdemontowane i wywiezione przed zakończeniem wojny.
Poza spirytusem i czystą wódką w zakładach Frankego produkowano m.in. likiery: Alpenkräuter, Curaçao, Advocaat, cenione likiery czekoladowe, wspomniany Eskalony, likier ziołowy Karmeliter, wiśniówkę czy przepalankę. Poza tym oferowano importowane z Francji koniaki czy z Jamajki rumy oraz arrack z Goa.
Do rodziny Franke należały w Bydgoszczy też m.in. duży tartak czy zakłady kąpielowe. Hermann Franke był szanowanym działaczem społecznym, prezesem Izby Handlowej w Bydgoszczy.
Zachowane zabudowania fabryki Frankego są zabytkiem architektury, wraz z innymi przemysłowymi budynkami z XIX wieku stanowią część tzw. Wenecji Bydgoskiej.
Ja w swoich zbiorach mam stary rachunek, datowany na 9 października 1933 roku, wystawiony przez firmę C.A. Franke dla Antoniego Dittmanna z Torunia, który kupił na raty za 188 zł: 10 skrzynek Eskalony (40%), 5 skrzynek przepalanki (38%) i 5 skrzynek wiśniówki (30%).